Cách nhận biết corticoid trong đơn thuốc của con để bảo vệ sức khỏe trẻ em

Theo ThS.DS Trương Minh Đạt (Chuyên gia hàng đầu về Tiêu hóa, Hô hấp và Sữa cho trẻ em, hiện công tác tại Viện Nghiên cứu Y dược), trong đơn thuốc của trẻ nhỏ, bên cạnh kháng sinh, có một nhóm thuốc nữa thường xuất hiện nhưng lại khó nhận ra với người không học y. Đó là corticoid.

Đây là loại thuốc có thể cứu mạng trong nhiều tình huống cấp cứu (hen nặng, viêm thanh quản co thắt... ) nhưng đồng thời cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng nếu dùng sai cách hoặc dùng kéo dài không có chỉ định rõ ràng.

Mặc dù vậy, khi đi mua thuốc, nhiều cha mẹ nhiều khi không biết, không lường hết được tác dụng phụ đáng sợ của corticoid, dẫn đến những hậu quả đáng tiếc. Trong bài viết này, chuyên gia sẽ chia sẻ cách nhận biết corticoid trong đơn thuốc của con một cách dễ dàng.

1. Corticoid là gì? Dùng để làm gì?

Corticoid là thuốc tổng hợp có cấu trúc tương tự hormone cortisol do tuyến thượng thận tiết ra.

Chúng có tác dụng chống viêm mạnh, ức chế miễn dịch, giảm phù nề, dị ứng, co thắt đường thở... nên thường được kê trong các bệnh như:

- Hen phế quản, viêm thanh quản co thắt (croup)

- Dị ứng nặng, nổi mề đay, mẩn ngứa

- Một số viêm tai - mũi - họng nặng, viêm mũi dị ứng

- Hội chứng thận hư, viêm cầu thận

- Các bệnh tự miễn như lupus, viêm da cơ địa nặng...

2. Cách nhận diện corticoid trong đơn thuốc trẻ em

Nhận diện qua hoạt chất

Một số hoạt chất corticoid thường gặp trong nhi khoa: Prednisolone, Dexamethasone, Hydrocortisone, Betamethasone, Methylprednisolone, Budesonide, Fluticasone.

Mẹo: Hoạt chất corticoid thường có đuôi: -sone, -olone, -onide, -asol. Nếu bạn thấy tên thuốc có những phần như predni-, dexametha-, budeso-, flutica-... thì nhiều khả năng đó là corticoid.

Nhận diện qua tên biệt dược

Một số tên biệt dược quen thuộc (bố mẹ có thể gặp):

- Solupred, Predsol (prednisolone)

- Dexa (dexamethasone)

- Budesonide Nebu, Pulmicort (khí dung Budesonide)

- Eumovate, Diprosone, Dermovate (thuốc bôi ngoài da)

3. Vì sao dùng sai corticoid lại nguy hiểm?

Corticoid hoạt động bằng cách ức chế phản ứng viêm ở cấp độ tế bào, cụ thể là ức chế gen mã hóa các protein gây viêm, đồng thời tăng tổng hợp các protein kháng viêm như lipocortin. Tuy nhiên, chính vì ức chế miễn dịch nên nếu dùng kéo dài:

- Trẻ dễ nhiễm trùng tái đi tái lại

- Có thể bị ức chế trục dưới đồi - tuyến yên - thượng thận khiến trẻ không tự sản xuất cortisol, nguy cơ suy thượng thận cấp nếu dừng đột ngột.

- Trẻ bị chậm lớn, rối loạn chuyển hóa, loãng xương sớm…

Nghiên cứu trên Pediatrics (năm 2020) cho thấy, trẻ dưới 5 tuổi dùng corticoid toàn thân >14 ngày liên tục có nguy cơ tăng gấp 2,5 lần các biến chứng chuyển hóa, so với nhóm dùng dưới 5 ngày.

Do đó, theo Hướng dẫn của NICE (UK) và AAP (Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ), corticoid đường uống hay tiêm chỉ dùng khi thực sự cần thiết, liều thấp nhất có hiệu quả, thời gian ngắn nhất có thể, và không bao giờ tự ý dùng lại.

4. Bố mẹ cần làm gì để dùng corticoid đúng cách cho con?

- Nhận diện rõ: Thuốc có chứa corticoid hay không?

- Hỏi bác sĩ: "Đây có phải thuốc corticoid? Dùng bao lâu? Có cần giảm liều dần không?"

- Không tự ý dừng thuốc đột ngột nếu đã dùng kéo dài >7 ngày

- Không dùng lại toa cũ, không tự mua thêm nếu không có chỉ định mới

- Đọc kỹ tờ hướng dẫn, chú ý các dấu hiệu bất thường khi dùng: Phù mặt, kém hoạt động, đau bụng, hay ốm vặt, lở miệng…

- Ưu tiên dùng corticoid tại chỗ (xịt mũi, hít khí dung) nếu bác sĩ kê vì ít tác dụng phụ toàn thân hơn.

Corticoid là "con dao 2 lưỡi", vừa cứu trẻ nhanh chóng trong nhiều bệnh lý cấp tính, vừa tiềm ẩn rủi ro lớn nếu dùng sai. Là phụ huynh, bạn không cần phải thuộc lòng hết tên thuốc, nhưng chỉ cần biết cách tra cứu, nhận diện gợi ý, hỏi bác sĩ đúng lúc, bạn đã giúp con mình an toàn hơn rất nhiều rồi.

(Ảnh minh họa: Internet)