Vì sao ăn thịt vịt vào Tết Đoan Ngọ trở thành phong tục truyền thống đặc sắc?

Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là Tết Đoan Dương, diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hàng năm, là dịp để con người thanh lọc cơ thể, tạ ơn trời đất, cầu mùa màng tươi tốt và sức khỏe dồi dào. Bên cạnh cơm rượu nếp, bánh tro hay hoa quả chua - những món ăn đặc trưng để “diệt sâu bọ” theo quan niệm dân gian thì ở nhiều địa phương, đặc biệt là vùng Bắc Trung Bộ và đồng bằng Bắc Bộ, ăn thịt vịt lại trở thành một tập tục phổ biến. Điều này đặt ra một câu hỏi thú vị: Tại sao lại là thịt vịt? Vì ngon, vì bổ, hay còn có lý do văn hóa - tâm linh sâu xa nào khác?

Ăn thịt vịt vào Đoan Ngọ - thói quen có từ bao giờ?

Tết Đoan Ngọ còn được biết đến với tên gọi "Tết giết sâu bọ". Theo quan niệm của người xưa, vào thời điểm giữa năm, đặc biệt là sau vụ gặt hái, các loại sâu bọ, ký sinh trùng trong cơ thể người và vật nuôi bắt đầu sinh sôi, gây hại. Việc ăn những món có vị chua, chát, cay nóng vào ngày này được tin rằng có thể giúp "tiêu diệt" những "sâu bọ" này, bảo vệ sức khỏe cho cả gia đình.

Không có ghi chép chính thức nào khẳng định tục ăn thịt vịt vào Tết Đoan Ngọ bắt nguồn từ thời điểm nào. Nhưng với người dân nhiều vùng miền - đặc biệt là ở miền Bắc và miền Trung, việc ăn vịt vào mùng 5/5 Âm lịch đã trở thành một phần không thể thiếu của mâm cỗ Tết Đoan Ngọ, bên cạnh cơm rượu nếp và hoa quả.

Khác với ngày Tết Nguyên đán - vốn thiên về lễ nghĩa, Tết Đoan Ngọ là ngày để "xử lý sâu bọ trong người", tức là làm sạch cơ thể, trừ tà độc, phòng bệnh và đón khí mới. Trong quan niệm dân gian, đây là thời điểm chuyển mùa quan trọng, trời đất giao hòa nhưng cũng ẩn chứa nhiều mầm bệnh, sâu bệnh phá hoại mùa màng.

Chính vì vậy, các món ăn trong ngày này thường mang tính “hạ nhiệt, giải độc”. Và thịt vịt - theo Đông y - lại là món ăn đứng đầu trong nhóm thực phẩm có tác dụng làm mát, giải nhiệt, bổ âm, đặc biệt phù hợp khi thời tiết chuyển nóng rát của đầu mùa hạ. Trong những ngày hè oi bức của tháng 5 Âm lịch, việc thưởng thức một món ăn có tính mát như thịt vịt được xem là một cách để cân bằng âm dương trong cơ thể, giúp giải nhiệt, phòng ngừa các bệnh liên quan đến thời tiết. Quan niệm này đặc biệt phổ biến ở miền Trung và miền Nam, nơi khí hậu nóng ẩm quanh năm.

Theo y học cổ truyền, thịt vịt có vị ngọt, tính hàn, công dụng bổ thận, thanh nhiệt, lợi thủy, dưỡng âm. Vào thời điểm chuyển giao giữa xuân và hè, khi âm dương mất cân bằng, người ta dễ sinh nhiệt trong người, gây mụn nhọt, nóng trong, khó ngủ, chán ăn.

Ăn thịt vịt vào mùng 5/5 Âm lịch không chỉ giúp cân bằng nội nhiệt, mà còn là cách người xưa dùng để giải cái nắng đầu hè, tăng sức đề kháng. Cũng bởi lẽ đó, thịt vịt trở thành “bài thuốc dân gian” dễ ăn, dễ làm, dễ lan truyền trong dân gian.

Đây cũng là lý do mà ở nhiều vùng - người ta kiêng ăn vịt vào đầu năm (sợ xui) nhưng lại ăn rất thoải mái vào Tết Đoan Ngọ - để giải nhiệt, đổi vía xấu lấy vía tốt.

Không chỉ là vịt - mà là "vịt ngon, vịt trứ danh từng vùng miền"

Nhắc đến thịt vịt trong Tết Đoan Ngọ, không thể không kể đến các giống vịt ngon nổi tiếng của Việt Nam, mỗi nơi một cách chế biến, một hương vị riêng, nhưng đều trở thành món ngon hấp dẫn được nhiều người lựa chọn trong các bữa ăn thường ngày lẫn dịp lễ Tết.

Vịt Lạng Sơn - đặc sản vùng biên với món vịt quay lá mắc mật

Ở Lạng Sơn, thịt vịt được chế biến cầu kỳ, công phu với món vịt quay lá mắc mật trứ danh. Vịt được nhồi nhân bằng lá mắc mật, nướng bằng than hồng và phải quay bằng tay đều đặn.

Da vịt giòn rụm, thơm mùi khói quyện với hương lá rừng, thịt bên trong đậm đà. Mỗi năm, cứ đến Đoan Ngọ là người dân nơi đây lại rủ nhau đi ăn vịt - vừa để hạ nhiệt, vừa để “giải xui” sau nửa năm. Mà chẳng cứ ngày Đoan Ngọ, khách du lịch có dịp đến Lạng Sơn, ai nấy cũng đều mong ngóng tìm được quán ngon để thưởng thức đặc sản này.

Vịt Vân Đình - niềm tự hào ẩm thực của người Hà Nội

Ở vùng ngoại thành Hà Nội, Vân Đình (Ứng Hòa) từ lâu nổi tiếng với món vịt cỏ nướng thơm nức mũi. Khác với vịt béo phương Nam, vịt cỏ Vân Đình nhỏ con nhưng săn chắc, ít mỡ, ngọt thịt.

Vịt cỏ Vân Đình cung ứng cho khắp các vùng ở Hà Nội, người ta ăn thịt vịt chẳng cứ dịp lễ Tết. Và cứ đến mùng 5/5, các quán vịt ở khu vực này tấp nập hơn hẳn. Có người mua về làm cỗ, có người rủ cả gia đình ra hàng - bởi ăn vịt ngày này không chỉ ngon, mà còn như một nghi thức giải xui kéo may.

Vịt bầu Nghệ An - chất dân dã của vùng đất nắng gió

Khác với hai loại vịt kể trên, vịt bầu Phủ Quỳ, Nghệ An lại mang dáng dấp đồng quê đậm đà. Vịt được nuôi bằng lúa, tôm, cua đồng nên thịt dày, da mỏng, ít béo. Người Nghệ An thường luộc vịt, xé phay trộn với rau răm, hành tăm hoặc nấu cháo hành - vừa mộc mạc, vừa đậm chất miền Trung. Ngày Đoan Ngọ, món cháo vịt hành tăm nghi ngút khói là một phần ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ.

Trong đời sống tinh thần người Việt, các món ăn ngày lễ Tết không chỉ để no bụng - mà còn là cách truyền tải niềm tin, ước vọng và sự kết nối với cội nguồn. Thịt vịt vào Tết Đoan Ngọ cũng vậy, nó không chỉ là thực phẩm, mà còn là biểu tượng cho việc xua đi điều xấu, rước về điều lành.

Ở một số vùng đồng bằng Bắc Bộ, người ta còn gọi thịt vịt là món “giải hạn giữa năm”. Nhiều người tin rằng, ăn vịt vào mùng 5/5 sẽ giúp đổi vận, “ăn vịt, đuổi đen”, lấy lại thăng bằng cho nửa năm còn lại.

Thịt vịt có thể là món phổ biến quanh năm, nhưng vào Tết Đoan Ngọ, nó trở thành một phần bản sắc văn hóa vùng miền. Sự khác biệt trong cách chế biến - từ quay, luộc, xé, nướng đến cháo đã tạo nên một bản đồ vịt đầy màu sắc trên đất Việt.

Dù không nằm trong “quy chuẩn” lễ vật bắt buộc, nhưng thịt vịt vào Tết Đoan Ngọ đã vượt qua khuôn khổ ẩm thực để trở thành một phong tục có hồn, được lưu truyền và gìn giữ qua nhiều thế hệ. Ẩn sau miếng thịt vịt thơm lừng là triết lý cân bằng âm - dương, nỗ lực xua đi vận xui, đón khí lành đầu hạ, là hương vị ký ức mà mỗi gia đình đều có thể kể riêng cho mình.

Tết Đoan Ngọ mỗi nơi một khác, nhưng nếu có món ăn nào vừa mang tính giải nhiệt, vừa đầy tính biểu tượng, vừa ngon... thì vịt chắc chắn không thể thiếu trên bàn ăn ngày mùng 5 tháng 5.