Những cái tên tưởng như chẳng còn xa lạ gì nhưng đã biến nhiều thế hệ phụ nữ thành những con người vô danh

Trong xã hội nông thôn Việt Nam và nhiều quốc gia Á Đông xưa, thân phận người phụ nữ thường bị xem nhẹ. Sự bất bình đẳng ấy không chỉ thể hiện qua quyền học hành, quyền thừa kế hay hôn nhân, mà còn bộc lộ rõ ràng và tàn nhẫn ngay từ cách đặt tên và gọi tên. Việc tước đoạt danh tính cá nhân thông qua ngôn từ không đơn thuần là thói quen, mà là hệ quả trực tiếp của tư tưởng “trọng nam khinh nữ” ăn sâu trong đời sống xã hội.

Thời thơ ấu của những bé gái vô danh

Ở nhiều vùng quê Á Đông xưa, khi một bé gái chào đời, em thường không được đặt một cái tên đầy đủ, có ý nghĩa như con trai. Thay vào đó là những cách gọi nôm na, thuận miệng, thậm chí mang tính đánh số.

Những cái tên như A Tam, A Tứ, Tiểu Ngũ, Tiểu Thất... hay các tên gọi giản tiện như Mẹt, Thị… xuất hiện phổ biến. Chúng không chứa đựng kỳ vọng, không mang dấu ấn cá nhân, mà chỉ nhằm phân biệt cho tiện trong sinh hoạt hằng ngày. Cách đặt tên này phản ánh một quan niệm lạnh lùng rằng con gái là “con người ta”, sớm muộn cũng đi lấy chồng, không cần đầu tư công sức hay tình cảm vào danh tính vì vốn dĩ những bậc cha mẹ cũng không kỳ vọng hay đặt niềm tin vào con gái.

Ngay từ khi còn nhỏ, nhiều bé gái đã lớn lên trong cảm giác mình chỉ là phần phụ, phần dư thừa trong gia đình, sự hiện diện có hay không cũng không mấy quan trọng.

Đến khi gả đi thì đến cái tên cũng chẳng còn

Nếu thời thơ ấu là giai đoạn danh tính mờ nhạt, thì hôn nhân chính là thời điểm người phụ nữ gần như đánh mất tên gọi của mình .

Sau khi lấy chồng, họ thường được gọi bằng “họ chồng Thị” như Vương Thị, Lý Thị . Trong Hán Việt, chữ “Thị” (氏) mang nghĩa là “người thuộc về dòng họ”, hàm ý người phụ nữ đã trở thành một phần của gia tộc nhà chồng, không còn là một cá thể độc lập.

Trong đời sống thường nhật ở Việt Nam, cách gọi này còn biến dạng thành “vợ anh A”, rồi sau khi sinh con lại thành “mẹ thằng B”. Tên thật của người phụ nữ dần dần biến mất khỏi giao tiếp xã hội. Thậm chí, việc gọi thẳng tên họ đôi khi bị coi là suồng sã hoặc thiếu tôn trọng.

Một đời người, từ lúc sinh ra cho đến khi về già, chưa từng được gọi bằng chính cái tên của mình.

Những cuộc đời chẳng để lại dấu ấn

Việc không có một danh tính rõ ràng dẫn đến những hệ quả sâu sắc về tâm lý và xã hội. Khi không được gọi tên, người phụ nữ dễ bị xem như công cụ lao động, người sinh nở, người phục vụ, hơn là một con người có cảm xúc, suy nghĩ và ước mơ riêng.

Trong các gia phả xưa, tên của phụ nữ thường bị lược bỏ hoặc chỉ ghi vỏn vẹn là “vợ của…” . Lịch sử gia đình vì thế trở nên khuyết thiếu, khiến các thế hệ sau không thể biết bà, mẹ, hay tổ tiên nữ giới của mình là ai, đến từ đâu và đã sống một cuộc đời như thế nào.

Sự vô hình ấy kéo dài qua nhiều thế hệ, âm thầm bào mòn lòng tự trọng và quyền được hiện diện của người phụ nữ trong xã hội.

Khi xã hội thay đổi: Tên gọi được trả về đúng vị trí

Ngày nay, cùng với sự tiến bộ của xã hội và nhận thức về bình đẳng giới, danh tính của phụ nữ dần được trả lại đúng giá trị vốn có. Mỗi bé gái sinh ra đều được cha mẹ lựa chọn những cái tên đẹp đẽ, gửi gắm yêu thương và kỳ vọng.

Pháp luật hiện đại cũng khẳng định rõ quyền được khai sinh và có họ tên là quyền cơ bản của mọi cá nhân, không phân biệt giới tính. Điều này không chỉ mang ý nghĩa pháp lý, mà còn là sự công nhận rằng mỗi con người đều xứng đáng được gọi tên và được tôn trọng.

Kết luận

Việc đặt tên theo số thứ tự hay gọi phụ nữ theo họ chồng là một mảnh ghép buồn trong lịch sử xã hội Á Đông. Nhìn lại sự “khinh rẻ tên gọi” ấy không phải để phán xét quá khứ, mà để nhắc nhở hiện tại và tương lai: mỗi cái tên là một bản sắc, một sự tồn tại độc lập, không ai có quyền tước đoạt.

Khi một xã hội học được cách trân trọng tên gọi của phụ nữ, đó cũng là lúc xã hội ấy thực sự tiến gần hơn đến sự công bằng và nhân văn.