Đặc sản Đắk Lắk: Món lá mì xào hoa đu đủ đực gây thương nhớ cho thực khách

Với người Việt, củ sắn (hay còn gọi là khoai mì) từng là 'vị cứu tinh' của những ngày giáp hạt - nguồn lương thực dân dã nuôi sống biết bao thế hệ trong những năm tháng gian khó. Từ những lát sắn phơi khô, củ sắn nướng vùi trong tro bếp đến chén chè sắn ngọt lành ngày mưa… khoai mì không chỉ đơn thuần là món ăn, mà còn là ký ức về sự cần kiệm, chịu thương chịu khó của người Việt.

Còn với đồng bào Tây Nguyên, cây sắn lại mang thêm một tầng ý nghĩa khác: là 'sản vật của núi rừng' gắn liền với nương rẫy, là nguồn lương thực bền bỉ nuôi sống cả buôn làng mỗi mùa mưa kéo dài. Người Ê-đê, M'nông, Ba Na… không chỉ ăn củ mà còn tận dụng cả ngọn, lá non để chế biến thành những món ăn phản ánh sâu sắc triết lý 'sống thuận tự nhiên'.

Ở Buôn Ma Thuột, Cư M'gar hay Buôn Đôn, bữa cơm gia đình thường có một đĩa rau rừng đơn sơ nhưng giàu vị: lá mì non vò nát, hoa đu đủ đực trụng sơ, vài con cá khô hoặc tép đồng thơm nồng, vài lát sả, chút mỡ heo - mộc mạc nhưng đủ khiến người ăn nhớ mãi. Trong mâm cơm, vị chát nhẹ của lá sắn hòa cùng tiếng cồng chiêng và làn khói bếp, trở thành dấu ấn đặc trưng không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực giữa đại ngàn.

Bởi vậy, món lá mì (lá khoai mì, lá sắn) xào hoa đu đủ đực không đơn thuần là một món rau xào trong văn hóa Ê-đê, đó là một ký ức của đại ngàn, một nghi thức ăn uống như chiếc cầu nối giữa con người và đất trời. Sự kết hợp độc đáo giữa các nguyên liệu rất đỗi quen thuộc trong đời sống hàng ngày của đồng bào lại mang đậm 'hồn vía' của núi rừng Đắk Lắk. Trong cái đắng nhẹ nơi đầu lưỡi, rồi vị bùi ngọt đọng lại sau cùng, là cả một câu chuyện dài về cách người Ê-đê trân quý những gì thiên nhiên ban tặng.

Gia đình Haha lần đầu nếm 'vị đắng của đại ngàn'

Khi món ăn này xuất hiện trên các nền tảng số, nó không còn là bí quyết riêng của buôn làng nữa mà trở thành vật dẫn đưa hương núi rừng lan tỏa ra thế giới bên ngoài, đến với du khách trong và ngoài nước.

Trở lại với căn bếp của chàng trai Ê-đê Y Xim Ndu, các thành viên Gia đình Haha đã có một trải nghiệm ẩm thực đầy bất ngờ với món ăn truyền thống này. Khi đĩa lá mì xào hoa đu đủ vừa bốc khói được dọn ra, Jun Phạm thốt lên đầy hoài nghi: 'Không nghĩ lá mì lại ăn được!', để rồi sau đó là ánh mắt ngạc nhiên xen lẫn thích thú. Tóc Tiên thì cười tươi, liên tục gật gù: 'Không ngờ lá mì xào với cá lại ngon đến vậy luôn!'.

Món lá mì xào hoa đu đủ xuất hiện trong chương trình Gia đình Haha - Clip: Yeah1

Y Xim, trong vai trò chủ nhà, nhẹ nhàng lý giải khái niệm và cách phân biệt các loại sắn: Nếu muốn dùng để lấy lá thì phải là giống sắn đỏ - loại trồng để ăn củ thì lá không có độc; còn sắn cao sản nếu ăn nhiều sẽ dễ bị say, thậm chí ngộ độc, nên loại này chỉ dùng làm nguyên liệu công nghiệp (sản xuất bột mì) chứ hiếm khi ăn trực tiếp. Câu chuyện tưởng chừng khô khan ấy lại làm bùng lên một tràng cười khi Strong Trọng Hiếu ngơ ngác hỏi: 'Sao gọi là lá mì, nó có mì đâu mà gọi là mì?', khiến cả bàn phá lên cười. Anh Hai Thiện GPT phải chen vào giải thích 'mì là củ khoai mì, củ sắn ấy'. Anh Ba Nam phụ họa 'bột mì, không phải mì tôm nha'. Như tìm ra đáp án, Strong Hiếu thích thú reo lên: 'À, không phải mì pasta!!!'.

TikToker Giao Heo - người kể chuyện ẩm thực bằng cả trái tim

Không chỉ các nghệ sĩ của Gia đình Haha, trước đó TikToker Giao Heo (tên thật Hồ Hoàng Giao) cũng từng chia sẻ trải nghiệm về món ăn này. Sinh năm 1992 tại Buôn Ma Thuột và làm việc ở Bảo Lộc (Lâm Đồng), Giao Heo là một trong những gương mặt sáng tạo nội dung nổi bật với hơn 1,8 triệu người theo dõi trên TikTok, gần 40 triệu lượt yêu thích, cùng hơn 682 nghìn lượt đăng ký trên YouTube.

Bén duyên với mạng xã hội từ năm 2021 sau 11 năm làm đầu bếp tại TP.HCM, anh nhanh chóng thu hút công chúng bởi phong cách vui vẻ, dí dỏm và nụ cười đặc trưng, cùng câu nói 'HEHE BOIZ' đã trở thành 'thương hiệu'.

Giao Heo review các món ăn đặc trưng ở Tây Nguyên - Clip: giaoheoreview

Có lẽ vì thế, khi Giao Heo review món lá mì xào hoa đu đủ đực, người xem không chỉ nhìn thấy một món ăn mới lạ, mà còn thấy cả hơi thở của núi rừng Ê-đê trong từng khung hình. 'Ai lên Tây Nguyên chưa ăn món này mà đi về thì coi như chưa đi Tây Nguyên nha!!! Món này sẽ có lá mì, bông đu đủ - nhưng phải là đu đủ đực nha - có cá khô, nêm gia vị, nhiều ớt giã nữa'. Theo Giao Heo chia sẻ, món ăn này có vị đắng nhẹ, hơi chát của lá mì, khi 'nhai miếng cá khô, dư vị cuối cùng trong cuống họng của bạn sẽ đọng lại hương vị mà bạn không bao giờ kiếm được ở bất cứ đâu'.

TikToker Giao Heo review món lá mì xào hoa đu đủ đực tại quán Gen.C Garden Buôn Đôn - Clip: giaoheoreview

Cũng chính sự đầu tư sáng tạo, chỉn chu và đầy cảm hứng ấy đã từng giúp Giao Heo tạo nên những video gây 'bão' mạng xã hội, như clip làm món Lava Chicken phỏng theo phim 'Minecraft' đạt hơn 24 triệu lượt xem hồi tháng 4 vừa qua. Thế nên, khi thông tin anh qua đời ở tuổi 33 do tai nạn giao thông bất ngờ lan truyền trên các diễn đàn mạng xã hội, đặc biệt trong cộng đồng yêu công nghệ và ẩm thực, nhiều người không khỏi bàng hoàng. Rất đông khán giả đã tìm đến các tài khoản cá nhân của TikToker/YouTuber Giao Heo để gửi lời tiễn biệt và bày tỏ niềm tiếc thương.

Món ăn gây thương nhớ với đủ vị cay, đắng, ngọt, bùi

Với người Ê-đê, lá mì xào hoa đu đủ đực không chỉ đơn thuần là món rau xào dân dã, mà còn là cách để họ lưu giữ hương vị núi rừng trong từng bữa cơm. Lá mì được sử dụng phải là loại cây mì có củ nấu ăn được, cuống lá ánh đỏ tím, phiến lá nhỏ và mỏng. Chỉ những chiếc lá non và lá bánh tẻ gần ngọn mới được lựa chọn, hái vào lúc sáng sớm khi còn đẫm sương, phủ một lớp phấn trắng mỏng manh. Lá sau khi hái được trải đều trên nia rồi dùng tay vò nát hoặc giã nhuyễn trong cối, vừa để mềm sợi vừa giữ trọn màu xanh.

Nguyên liệu quan trọng không kém là hoa đu đủ đực nhỏ 5 cánh, màu trắng ngà hoặc xanh pha vàng. Đồng bào nơi đây thường chọn những bông vừa chớm nở, còn khép cánh, đem về chần qua nước muối rồi vò nhẹ để giảm bớt vị đắng, giúp món ăn hài hòa hơn. Ngoài hai thành phần chính, món xào còn có cá hấp (hoặc cá cơm khô), ớt, sả, củ nén, cà đắng… Sả, ớt và củ nén được giã nhuyễn để tạo hương vị cay đắng đặc trưng - thứ gia vị gần như hiện diện trong mọi món ăn của người Ê-đê.

Lá khoai mì được vò nát hoặc giã nhuyễn để giữ trọn màu xanh - Clip: @nghienksorofficial5526

Cách nấu tuy không quá cầu kỳ nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ và cảm nhận tinh tế. Lá mì sau khi vò nát được rửa sạch, để ráo; hoa đu đủ đực luộc sơ để giảm đắng; cá hấp gỡ thịt, bỏ xương. Mỡ heo được thắng trong chảo để lấy phần dầu béo, rồi lần lượt cho sả, ớt, nén vào phi thơm, tiếp đó cho thịt cá, hoa đu đủ và lá mì vào xào đều tay. Gia vị nêm nếm chỉ đơn giản là muối và chút bột ngọt, nhưng quan trọng nhất khâu giữ lửa vừa đủ: không quá to khiến lá mì khô quắt, cũng không quá nhỏ dễ làm rau bị nhũn.

Thành phẩm là món rau xào đủ đầy hương vị: đắng nhẹ của lá mì và hoa đu đủ, béo bùi của mỡ heo, ngọt thanh từ cá hấp, cay nồng thơm lựng của sả, ớt và củ nén. Miếng đầu tiên có thể khiến vị giác 'chao đảo' vì vị đắng át mọi giác quan, nhưng càng nhai, vị ngọt hậu lại dần dần lan tỏa, khiến thực khách ngỡ như vừa khám phá một điều diệu kỳ của núi rừng.

Cách chế biến món lá mì xào với cá cơm và hoa đu đủ - Clip: @nghienksorofficial5526

Bởi vậy, với người Ê-đê, lá mì xào hoa đu đủ đực luôn là 'món hao cơm' trong bữa ăn gia đình - giản dị, đậm đà, khiến người đi xa nhớ mãi không quên. Trong làn khói bếp bảng lảng, món ăn hiện lên như một phần ký ức sống động về buôn làng: nơi những điều nhỏ bé cũng trở thành bản sắc, nơi mỗi bữa ăn không chỉ để no bụng mà còn để lưu giữ hơi thở của đại ngàn.