Bên trong căn nhà Tụ Quần Cư và câu chuyện kỳ lạ về những phụ nữ Tự gả cho mình

Những người phụ nữ "tự gả cho chính mình"

Trong căn nhà cổ mang phong cách Pháp và Trung Hoa, những bức tường thạch cao trắng lặng lẽ ố vàng, từng mảng vôi bong tróc nham nhở, rụng lả tả nếu có ai nhỡ động mạnh… Bước vào bên trong, không gian chật hẹp càng trở nên tối tăm, ẩm thấp với các bức tường và trần nhà lót gỗ ám khói bếp đen kịt.

Tất cả tựa như những phần xưa cũ của TP.HCM đang lặng lẽ mất đi giữa bước chạy thật dài của một thành phố mới, như một phần ký ức u hoài bị “phong ấn” sau ô cửa nhỏ của căn nhà.

Và thật vậy, nằm lọt thỏm trên con đường Trần Quý (TP.HCM), ngôi nhà tồn tại hơn nửa thế kỷ có tên “Tụ Quần Cư” này chính là dấu tích cuối cùng là chứng nhân cho một câu chuyện đặc biệt: câu chuyện về nhóm Tự Sơ Nữ, những phụ nữ đã từng sinh sống tại Sài Gòn - Chợ Lớn với lời thề không bao giờ lấy chồng.

Đây từng là nơi chung sống của các Tự Sơ Nữ. Hiện tại, một phần Tụ Quần Cư đã bị giải tỏa. Sau lần giải tỏa ấy, nhiều vật dụng của họ không còn, chỉ sót lại chiếc bàn gỗ dùng để bày biện hương án ở căn phòng chính và một chiếc phản gỗ cũ kỹ. Nơi đây hiện là chỗ trú ngụ của một số người già neo đơn.

Tự Sơ Nữ là một danh xưng đặc biệt. Để trở thành một Tự Sơ Nữ, người phụ nữ phải trải qua một nghi thức thiêng liêng trước bàn thờ Phật Bà Quan Âm, thề nguyện cả đời không kết hôn. Điều thú vị là họ phải có một cô Tự Sơ Nữ lớn tuổi đứng ra búi tóc, chải tóc lên như những phụ nữ đã có chồng. 

Anh Dương Rạch Sanh, người sưu tập kỷ vật người Hoa ở Việt Nam, giải thích: "Họ tự búi tóc, tức là họ tự gả cho bản thân họ nên mới có từ 'tự sư nữ'. Họ đã trải qua và chứng kiến sự bất công của người phụ nữ nênì mới có ý chí để trở thành Tự sư nữ. Có thể nói, họ cũng chính là những người giành lấy nữ quyền thành công nhất trong lịch sử của Trung Quốc.”

Những người phụ nữ này, khi đến Sài Gòn - Chợ Lớn (nay là khu vực Chợ Lớn TP.HCM), thường đi làm công cho các gia đình khá giả, làm nghề thủ công để kiếm thu nhập. Họ dành dụm tiền, hùn vốn mua một căn nhà như Tụ Quần Cư để làm nơi nương tựa khi về già. Tự Sơ Nữ cuối cùng là cô Văn Ngọc Mai, thường bán những mặt hàng thủ công truyền thống của người Hoa nên được gọi với cái tên thân mật ‘bà Hoa Kim Chỉ’. Cô đã mất vào năm 2002 ở tuổi 90.

Người níu giữ từng mảnh ký ức

Ngày nay, nhóm Tự Sơ Nữ đã biến mất hoàn toàn. Căn nhà Tụ Quần Cư hiện trở thành nơi nương tựa của những cụ già neo đơn. Tuy nhiên, câu chuyện và tinh thần kiên định của họ vẫn được anh Sanh gìn giữ một cách trân trọng.

Tại Phòng trưng bày văn hoá người Hoa Sài Gòn - Chợ Lớn, anh Sanh đã tái hiện lại không gian sinh hoạt của nhóm Tự Sơ Nữ, trưng bày những đồ dùng sinh hoạt thường ngày của họ. Anh Sanh cho biết mình đã sưu tầm những kỷ vật này từ hơn 15 -16 năm và đây cũng là một trong những bộ sưu tập sớm nhất về người Hoa của anh.

“Đây là nơi mình tái hiện lại không gian sống của những nhóm Tự Sư Nữ ở Chợ Lớn. Những bức ảnh này ở bên Tụ Quần Cư, lúc các cô còn sinh sống ở đó” Anh Sanh chỉ vào bức ảnh của những người phụ nữ đã vàng úa nhuốm màu thời gian, thậm chí đã có những phần bị mối mọt gặm nhấm loang lổ… tựa như ký ức về họ dần tan biến trong một TP.HCM với nhịp sống quá nhanh.

Tại phòng trưng bày, người ta có thể thấy những món đồ mang đậm dấu ấn thời gian như chén, guốc mộc, xong thùng cơm, thậm chí là cả chiếc giường, có lịch sử lên tới 70-80 năm, tất cả đều là kỷ vật từng được các Tự Sơ Nữ sử dụng.

Sự tồn tại của những kỷ vật tựa như cái cách thành phố này đang cố gắng níu lại một câu chuyện lịch sử về quyền tự quyết của người phụ nữ. Với những người như anh Dương Rạch Sanh - người mà gia đình đã sinh sống đến đời thứ 5 trên mảnh đất này - việc lưu truyền câu chuyện của Tự Sơ Nữ là một niềm tự hào lớn:

“Mình rất muốn những gì liên quan đến mảnh đất mình đang sinh sống cũng được giữ lại. Thì mình cảm thấy rất tự hào khi mình giữ được câu chuyện của Tự Sơ Nữ.”

Tụ Quần Cư có thể đang dần tàn phai, những bức ảnh có thể đã úa vàng, nhưng tinh thần và ký ức về những người phụ nữ đã tự chọn con đường riêng, tự gả cho chính bản thân mình, vẫn còn sống mãi trong những di vật lịch sử và trong lòng những người trân trọng giá trị văn hóa xưa cũ của Sài Gòn - Chợ Lớn.