Kinh hoàng loạt hoá chất độc hại được "tẩm" cho rau củ, "đầu độc" mâm cơm Việt: Làm thế nào để tránh?

Rau củ quả là một phần không thể thiếu trong chế độ ăn uống lành mạnh. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu và các vụ việc thực tế gần đây cho thấy chúng ta không còn hoàn toàn an tâm với rổ rau xanh của mình. Ngày càng có nhiều loại hóa chất độc hại được phát hiện trong rau củ quả, từ thuốc trừ sâu, chất kích thích tăng trưởng đến hóa chất bảo quản trái phép, gây ra những hiểm họa nghiêm trọng cho sức khỏe con người.

Tình trạng rau củ quả chứa hóa chất độc hại tại Việt Nam đã và đang là vấn đề nhức nhối, gây lo ngại sâu sắc cho người tiêu dùng. Trong những năm gần đây, hàng loạt vụ việc liên quan đến việc phát hiện dư lượng hóa chất cấm hoặc vượt ngưỡng cho phép trong nông sản đã được cơ quan chức năng công bố, làm dấy lên hồi chuông cảnh báo về an toàn thực phẩm.

Mới đây nhất, lực lượng chức năng phường Chiềng Cơi, thành phố Sơn La đã kiểm tra và thu giữ hơn 300 kg rau củ quả tại chợ đêm bản Mé Ban. Kết quả xét nghiệm cho thấy 9/21 mẫu (gồm bầu, bí, dưa chuột, su su, rau cải dài, chanh, quất, cam, dưa lê, xoài...) dương tính cao với thuốc bảo vệ thực vật vượt ngưỡng cho phép và chất bảo quản, chất độc hại cấm sử dụng.

Tháng 4/2025, Công an tỉnh Nghệ An đã triệt phá một đường dây sản xuất giá đỗ sử dụng hóa chất cấm. Các đối tượng đã sử dụng chất 6-Benzylaminopurine (6-BAP), còn gọi là "nước kẹo", để kích thích giá đỗ phát triển nhanh, mập, trắng và ngắn rễ. Từ năm 2024 đến khi bị phát hiện, họ đã sản xuất và bán ra thị trường hơn 3.500 tấn giá đỗ ngâm hóa chất. Trung bình mỗi ngày, mỗi cơ sở sản xuất khoảng 3–5 tấn giá đỗ, phân phối cho các chợ đầu mối tại Nghệ An và các tỉnh lân cận.

Trước đó, vào năm 2024, tại TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, lực lượng chức năng đã kiểm tra và phát hiện 6 cơ sở sản xuất giá đỗ sử dụng chất 6-BAP để kích thích tăng trưởng. Tổng sản lượng giá đỗ có sử dụng hóa chất cấm được bán ra thị trường ước tính khoảng 2.900 tấn.

Năm 2022, Ban Quản lý An toàn thực phẩm TP.HCM đã kiểm nghiệm và phát hiện 14 mẫu rau củ tại các chợ chứa các hoạt chất cấm như permethrine, cypermethrine và imidacloprid. Các chất này được cảnh báo có thể gây tổn thương thần kinh và ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ nhỏ. Cùng năm, tại TP.HCM, lực lượng chức năng thu giữ gần 3 tấn trái cây được bảo quản bằng hóa chất không nhãn mác, chứa carbendazim và thiabendazole, gây nguy cơ tổn thương gan, thận nếu tích tụ lâu dài.

Có thể thấy, bên cạnh các loại thực phẩm giả, sữa giả, mỹ phẩm giả... đang là một vấn nạn thì các vụ việc sử dụng các hóa chất trong rau củ quả bị phát hiện cũng gióng lên hồi chuông cảnh báo với người tiêu dùng.

Quy định của Cục An toàn thực phẩm về sử dụng hóa chất trong nông nghiệp

Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành nhiều quy định nhằm kiểm soát việc sử dụng hóa chất trong nông nghiệp. Theo Nghị định số 58/2002/NĐ-CP, thuốc bảo vệ thực vật phải được đăng ký và kiểm soát chặt chẽ, với danh mục cấm sử dụng bao gồm các chất như DDT, aldrin, chlordane, methamidophos. Thông tư 21/2015/TT-BNNPTNT yêu cầu ghi nhãn mức độ nguy hại của thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời cấm sử dụng các chất có độc tính cấp I và II (theo phân loại GHS - Hệ thống phân loại, dán nhãn hóa chất hài hòa toàn cầu) trong sản xuất thực phẩm.

Ngoài ra, các tiêu chuẩn về dư lượng tối đa (MRL) được quy định rõ ràng, ví dụ: Dư lượng cypermethrine không được vượt quá 0,05 mg/kg trên rau ăn lá. Rau an toàn phải đảm bảo hàm lượng nitrat, kim loại nặng và vi khuẩn như Salmonella, E.coli dưới ngưỡng cho phép. Các cơ sở sản xuất, kinh doanh phải thực hiện kiểm tra định kỳ và truy xuất nguồn gốc.

Năm 2025, Đại biểu Quốc hội Đoàn Thị Lê An đã đề xuất bổ sung hành vi cấm sử dụng hóa chất không rõ nguồn gốc và hóa chất cấm trong Luật Hóa chất (sửa đổi), đồng thời yêu cầu cập nhật thông tin nguy hiểm kịp thời để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Các hóa chất được phát hiện trong rau củ quả độc hại và ảnh hưởng sức khỏe

Các hóa chất được phát hiện trong rau củ quả chủ yếu thuộc nhóm thuốc bảo vệ thực vật (thuốc trừ sâu, thuốc diệt nấm) và chất bảo quản. Dưới đây là một số hóa chất điển hình và tác động của chúng đến sức khỏe mà bất kỳ ai cũng cần biết:

Permethrine, cypermethrine, imidacloprid: Đây là các loại thuốc trừ sâu thuộc nhóm pyrethroid và neonicotinoid. Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh (Đại học Bách Khoa Hà Nội), những chất này có thể gây rối loạn thần kinh, ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ ở trẻ em và tăng nguy cơ ung thư nếu tích tụ lâu dài. Tiếp xúc cấp tính có thể gây buồn nôn, chóng mặt, và đau đầu.

Carbendazim, thiabendazole: Đây là các chất trị nấm và bảo quản. Các chất này gây tổn thương gan, thận, có thể ảnh hưởng đến hệ nội tiết. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo rằng việc tiếp xúc lâu dài với carbendazim có thể làm tăng nguy cơ ung thư.

Methamidophos: Đây là một loại thuốc trừ sâu thuộc nhóm organophosphorus, được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) xếp vào loại độc cấp 1 và cấm sử dụng trong nông nghiệp. Methamidophos gây ức chế enzyme thần kinh, dẫn đến rối loạn dẫn truyền thần kinh, co giật, và thậm chí tử vong nếu ngộ độc cấp tính.

Nitrat và Nitrit: Hóa chất này thường xuất hiện trong rau củ do lạm dụng phân đạm hoặc chất bảo quản. Nitrat có thể chuyển hóa thành nitrit trong cơ thể, gây hội chứng thiếu oxy mô, với các triệu chứng như xanh tím da, khó thở, co giật, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em. Nitrit còn là tiền chất của nitrosamin, một chất gây ung thư gan, dạ dày và đại tràng.

6-Benzylaminopurine (6-BAP): 6-Benzylaminopurine (6-BAP) (nước kẹo) được dùng bất hợp pháp để kích thích rau mọc nhanh, mập và đẹp mắt, đặc biệt trong giá đỗ. Hiện tại ở Việt Nam, 6-Benzylaminopurine không thuộc danh mục được phép sử dụng trong sản xuất, chế biến thực phẩm; cũng như không nằm trong danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng. Khi tích lũy trong cơ thể, nó có thể gây rối loạn nội tiết, tổn thương gan, tăng nguy cơ ung thư.

Theo Nhóm Công tác Môi trường (EWG), tiếp xúc lâu dài với dư lượng thuốc trừ sâu, dù ở mức thấp, có thể dẫn đến ung thư, rối loạn sinh sản, và các vấn đề thần kinh. EWG cũng công bố danh sách "Clean Fifteen", bao gồm các loại rau củ ít tồn dư thuốc trừ sâu như kiwi, bắp cải, nấm, dưa vàng... và khuyến khích người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn.

Rau củ quả chứa hóa chất độc hại không chỉ là mối đe dọa tức thời mà còn tiềm ẩn nguy cơ lâu dài đối với sức khỏe người tiêu dùng. Các vụ việc bị phát hiện cho thấy sự cấp thiết trong việc siết chặt quản lý và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Để bảo đảm an toàn cho bản thân trước tiên, người tiêu dùng cần ưu tiên sản phẩm có chứng nhận an toàn, rửa kỹ rau củ bằng nước sạch hoặc dung dịch chuyên dụng, hạn chế sử dụng rau trái mùa không rõ nguồn gốc.

Người tiêu dùng có thể tự bảo vệ mình bằng những thói quen chọn mua và chế biến an toàn như:

- Ưu tiên mua rau củ tại các địa điểm uy tín, có truy xuất nguồn gốc rõ ràng (siêu thị, cửa hàng chuẩn an toàn thực phẩm chuẩn VietGAP, hệ thống thương hiệu nông sản hữu cơ như: Tâm An Farm, Sói Biển, OrgaFarm, hợp tác xã rau sạch...).

- Ngâm rửa kỹ rau củ bằng nước muối loãng hoặc nước vo gạo để loại bớt phần nào tồn dư hóa chất.

- Gọt vỏ các loại củ, quả nếu có thể vì hóa chất thường bám nhiều trên bề mặt.

- Không tích trữ quá lâu, chọn rau củ đúng mùa, có dấu hiệu tự nhiên thay vì quá đẹp mắt, bóng bẩy.